Η Αγγλική Σχολή Λευκωσίας θεωρείται ο φορέας που είχε πρωτοποριακό ρόλο στην καλλιέργεια και διάδοση του αθλήματος του ποδοσφαίρου στο νησί μας. Το 1900 δημιουργήθηκε η πρώτη ποδοσφαιρική ομάδα από τον Άγγλο διευθυντή της σχολής Κάνον Νιούχαμ και το 1901 πραγματοποιήθηκε η πρώτη ποδοσφαιρική συνάντηση στη Λευκωσία. Το 1910 οι Γυμναστικοί Σύλλογοι (ΓΣ), που ασχολούνταν αποκλειστικά με τον κλασσικό αθλητισμό, προχώρησαν στη δημιουργία ποδοσφαιρικών ομάδων και ενέταξαν το ποδόσφαιρο στο πρόγραμμα των Παγκύπριων αγώνων, στη συνέχεια όμως το νέο άθλημα άρχισε να απειλεί την πρωτοκαθεδρία του κλασικού αθλητισμού.
Στην Αμμόχωστο ιδρύθηκε το 1911 η Ανόρθωση η οποία στα πρώτα χρόνια ζωής της, ανέπτυξε κυρίως πνευματική και πολιτιστική δράση. Το 1916 ποδοσφαιριστές από την ομάδα Ανεξάρτητος, που διαλύθηκε, μαζί με άλλους νέους, ίδρυσαν στη Λευκωσία, τον Ποδοσφαιρικό Όμιλο Παγκύπρια (ΠΟΠ). Το 1921 ιδρύθηκε ο Πανεργατικός στον οποίο εντάχθηκαν και ποδοσφαιριστές από τον ΠΟΠ, όταν διαλύθηκε το 1924. Μια άλλη μερίδα ποδοσφαιριστών προσχώρησαν στην Ένωση Νέων Τραστ, που θεωρείτο σωματείο της υψηλής κοινωνίας της Λευκωσίας. Στο Τραστ είχε συγκεντρωθεί η κοινωνική ελίτ, ενώ στον Πανεργατικό τα λαϊκά στρώματα της πόλης.
Η Κύπρος γέμιζε ολοταχώς με νέα σωματεία και ποδοσφαιρικές ομάδες. Και σύμφωνα με τον Γιώργο Μελετίου, στο βιβλίο του Κυπριακό Ποδόσφαιρο 1900-1960 (2011:17), «ένας από τους βασικούς σκοπούς ίδρυσης των πλείστων σωματείων υπήρξε η καλλιέργεια του εθνικού φρονήματος… Η τόνωση της εθνικής συνείδησης, η ελληνοχριστιανική γαλούχηση και διαπαιδαγώγηση των μελών τους..»
Στη Λευκωσία, τον Νιόβρη του 1926 γεννήθηκε ο Ποδοσφαιρικός Όμιλος Ελλήνων Λευκωσίας (ΠΟΕΛ), που το 1928 μετονομάστηκε σε ΑΠΟΕΛ, αφού προστέθηκε η λέξη Αθλητικός. Η ίδρυση του ΠΟΕΛ ήταν αποτέλεσμα αποχώρησης μελών και ποδοσφαιριστών του Τραστ, με στόχο τη δημιουργία ενός καθαρόαιμου ελληνικού σωματείου στη Λευκωσία. Σύμφωνα με τον Μελετίου, καθοριστικό ρόλο στην ίδρυση του διαδραμάτισε ο ελληνικής καταγωγής, από την Αλεξάνδρεια, Γεώργιος Πούλιας, παράγοντας με μεγάλη οικονομική επιφάνεια. Ο Πούλιας είχε έντονη ανάμιξη στην πολιτική σκηνή και λίγο πριν από την ίδρυση του ΑΠΟΕΛ είχε εκλεγεί αντιδήμαρχος Λευκωσίας με την υποστήριξη της εκκλησίας και της άρχουσας τάξης. Μέχρι τις μέρες μας ο Πούλιας θεωρείται ο ιδρυτής και θεμελιωτής του «Αποελισμού».
Στα χρόνια που ακολούθησαν εξελίχθηκε μεγάλη αντιπαλότητα μεταξύ των σωματείων του Τραστ και του ΑΠΟΕΛ για την πρωτοκαθεδρία στον χώρο του ποδοσφαίρου στη Λευκωσία. Αυτό οφειλόταν στα γεγονότα που οδήγησαν στην ίδρυση του ΑΠΟΕΛ, αλλά και σε διαφορετικές πολιτικές προσεγγίσεις ανάμεσα στην κοινωνική ελίτ και την αφρόκρεμα της κοινωνίας της Λευκωσίας, με αφορμή τις δημοτικές εκλογές του 1926.
Στη Λάρνακα ιδρύθηκε τον Μάρτη του 1924 ο Πεζοπορικός Όμιλος Λάρνακας (ΠΟΛ) και το 1926 μερίδα μελών του αποχώρησε για να ιδρύσει τον ΑΜΟΛ, έναν μουσικό όμιλο.
Το 1929 η Ανόρθωση στην Αμμόχωστο άρχισε να αναπτύσσει εντονότερη αθλητική δράση, ενώ το άθλημα του ποδοσφαίρου άρχισε να γίνεται δημοφιλές και ανάμεσα στην τουρκοκυπριακή κοινότητα. Ομάδα Τουρκοκύπριων νέων, οι περισσότεροι απόφοιτοι της Αγγλικής Σχολής και του Τουρκικού Λυκείου Λευκωσίας, αποφάσισαν, τον Μάρτιο του 1930, να ιδρύσουν την Τουρκική Αθλητική Λέσχη Λευκωσίας και να δημιουργήσουν ποδοσφαιρική ομάδα.
Το ενδιαφέρον για το ποδόσφαιρο έφτασε στο απόγειό του και στη Λεμεσό. Η χρονιά του 1930 ήταν σημαδιακή αφού σε διάστημα λίγων μηνών δημιουργήθηκαν τρία νέα σωματεία. Τον Οκτώβρη του 1930 γεννήθηκε η Αθλητική Ένωσις Λεμεσού (ΑΕΛ). Σύμφωνα με το Λεύκωμα των 80χρονων του σωματείου, η απόφαση για την ίδρυση του σωματείου πάρθηκε σε συγκέντρωση σε ξενοδοχείο της πόλης. Σύμφωνα με τον ερευνητή, Χρύσανθο Χρυσάνθου, ο ιστορικός ηγέτης της ΑΕΛ, Νίκος Σολομωνίδης, επιβεβαίωσε ότι η ίδρυση της ΑΕΛ υπήρξε έμπνευση μερικών φίλων και συμμαθητών του, που επέστρεψαν από τις σπουδές τους και είχαν παίξει ποδόσφαιρο μαζί στον ΓΣΟ.
Το 1932 ύστερα από συγχώνευση του ΑΠΟΛ με το Σούλι ιδρύθηκε ο Αθλητικός Μουσικός Σύλλογο Άρης Λεμεσού. Στη Λευκωσία ένα νέο σωματείο δημιουργήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 1931. Επρόκειτο για τον Ολυμπιακό, που ιδρύθηκε στην περιοχή της Χρυσαλινιώτισσας. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1940, και ιδιαίτερα την περίοδο των Αρχιεπισκοπικών εκλογών του 1947, ο Ολυμπιακός είχε μετατραπεί σε άντρο των μελών της ακροδεξιάς οργάνωσης «Χ», που ήρθαν από την Ελλάδα με προτροπές του Γρίβα, που ήταν ο εγκέφαλος της οργάνωσης.
Οι φιλικές ποδοσφαιρικές συναντήσεις ήταν στην ημερήσια διάταξη, αλλά ο φανατισμός άρχισε σιγά-σιγά να διεισδύει σε αυτές και σε ένα τέτοιο παιχνίδι ανάμεσα στις δυο μεγάλες ομάδες της Λευκωσίας, Τραστ και ΑΠΟΕΛ, έγιναν σοβαρά επεισόδια. Σε αυτά αναφέρθηκε η εφημερίδα Λαϊκή Δύναμις στις 16 Οκτώβρη 1931, με τίτλο «Συνάντηση ΤΡΑΣΤ-ΑΠΟΕΛ – Αθλητικά αίσχη κατά τη διάρκεια του αγώνος».
Τον Οκτώβρη του 1931 έγιναν οι μαζικές διαδηλώσεις από τον κυπριακό λαό ενάντια στους Άγγλους αποικιοκράτες ενώ στα χρόνια που ακολούθησαν άρχισαν να διεξάγονται ανεπίσημα πρωταθλήματα από διαφορετικά σωματεία.
Τον Απρίλη του 1932 ξεκίνησαν σοβαρές συζητήσεις για τη δημιουργία της Κυπριακής Ομοσπονδίας Ποδοσφαίρου (ΚΟΠ). Τον Γενάρη του 1933, σε σύσκεψή τους, τα σωματεία αποφάσισαν την καταρχήν δημιουργία ομοσπονδίας και στις 23 του Σεπτέμβρη 1934 επιβεβαιώθηκε η αρχική απόφαση για την ίδρυση της ΚΟΠ. Στις 29 και 30 του ιδίου μηνός, οι αντιπρόσωποι των σωματείων ενέκριναν το καταστατικό της νέας ομοσπονδίας ενώ εξέλεξαν και προσωρινό ΔΣ της ομοσπονδίας,
Στο επόμενο : Η ίδρυση της ΚΟΠ το 1934
Έρευνα και συγγραφή
Πάμπος Στυλιανού